Gedragsverandering in het verkeer: de kracht van zacht duwen

na een voorstelling van Wavy keynote – Dirkje van der Ven Vlaams Congres Verkeersveiligheid VSV 18 maart 2025

Waarom gedragen mensen zich in het verkeer niet altijd zoals we hopen? Waarom fietsen sommigen zonder licht, parkeren auto’s op fietspaden, of racen bestuurders nog net door het oranje licht?

De keynote van gedragspsycholoog Dirkje van der Ven  gaf hierop verrassend inzicht. Ze sprak over de ijsberg van gedrag: wat we zien aan de oppervlakte is slechts een klein stukje van wat onderliggend speelt. Gedrag ontstaat vaak automatisch en onbewust. Ons brein kiest meestal voor de makkelijkste weg – letterlijk én figuurlijk. En dus botsen goede bedoelingen geregeld op de realiteit.

Intentie is geen gedrag

We willen best wel rekening houden met anderen, maar tussen willen en doen gaapt soms een diepe kloof. Die intentie-gedrag kloof verklaren waarom campagnes die focussen op “doe het juist” zelden genoeg zijn. We weten wat veilig is, maar handelen er niet altijd naar. Waarom?

Omdat gedrag veranderen begint bij het wegnemen van weerstand. Wie beleefd en respectvol aangesproken wordt, is eerder geneigd om anders te handelen. Niet door te wijzen met de vinger, maar door subtiel te nudgen.

De 5 E’s

• Education (Educatie)
  Voorlichting en sensibilisering over veilig gedrag in het verkeer, bv. verkeerslessen op school, campagnes over zichtbaarheid of het belang van fietshelmen.

• Enforcement (Handhaving)
  Toezicht en controle op naleving van de verkeersregels, bv. snelheidscontroles, GAS-boetes bij foutparkeren, of politie-aanwezigheid aan scholen.

• Engineering (Infrastructuur)
  De (her)inrichting van de openbare ruimte om veilig gedrag te ondersteunen, bv. vrijliggende fietspaden, snelheidsremmers, of schoolstraten.

• Encouragement (Aanmoediging)
  Positieve stimulansen voor goed gedrag, zoals fietsbelacties, beloningen voor fluohesjes of complimenten voor hoffelijk gedrag.

• Evaluation (Evaluatie)
  Monitoring en analyse van wat werkt, bv. tellingen, ongevallenstatistieken, belevingsonderzoek bij weggebruikers, of feedback van burgers.

Sommige situaties maken fout gedrag bijna vanzelfsprekend. Dirkje toonde hoe factoren als haast, brede wegen, weinig pakkans en het idee dat iedereen het doet ons gedrag sturen. Voeg daarbij de profielen die vaak in verkeersongevallen voorkomen – jonge mannen, in een omgeving waar anonimiteit heerst – en je krijgt een risicococktail.

We overschatten onszelf (“ik kan dat wel”), onderschatten het risico (“zal wel goed aflopen”) en reageren primair in plaats van bewust. Het verkeer is zo vaak een mentale race.

Van norm naar nieuw normaal

Als Fietsersbond Aalst geloven wij in normverandering. Niet via dwang, maar door slim in te spelen op ons gedragssysteem. Een i-frame-campagne (gericht op het individu) is nuttig, maar krachtiger is het s-frame (gericht op de sociale omgeving). Wat als we het nieuwe normaal tonen? Wat als we fietsers met licht zichtbaar belonen, veilige oversteekplaatsen creëren waar je niet hoeft te dringen, en automobilisten positief aanspreken op hoffelijkheid?

We weten: gedragsverandering kan je niet alleen. Het is geen kwestie van 1 folder of affiche, maar van gedragsland creëren: een omgeving waarin veilig gedrag vanzelf spreekt. Denk aan duidelijke fietsmarkeringen, snelheidsremmende maatregelen, schoolstraten, maar ook complimenten en sociale bevestiging.

Wat kan jij doen?

Spreek mensen beleefd aan als hun gedrag onveilig is.
Geef zelf het goede voorbeeld – met licht, met afstand, met geduld.
Deel positieve verhalen over verkeersvriendelijkheid.
Steun lokale initiatieven die ruimte geven aan fietsers en voetgangers.

Samen maken we van Aalst een stad waar iedereen zich veilig kan verplaatsen, met hoofd én hart op de juiste plek.